Генетика и стареење на кожата

Почитувани колешки и колеги,

Продолжувам со постови во кои ќе се осврнам подетално на некои прашања што ми беа поставени на Пакиграм поткасот кој премиерно беше емитуван на неговиот Јутјуб канал на 02.09.2025 година во 20:00 часот.

Генетиката игра значајна улога во појавата на брчки и другите знаци на стареење на кожата, но таа не е единствениот фактор. Стареењето на кожата е резултат на комбинација од генетски (внатрешни) и надворешни фактори (начин на живот, околина). Подолу е објаснување за тоа колку и како генетиката влијае врз брчките и знаците на стареење, како и улогата на начинот на живот.

1. Улогата на генетиката во стареењето на кожата

Генетиката влијае на неколку аспекти поврзани со стареењето на кожата:

а) Структура и еластичност на кожата

- Колаген и еластин: Гените одредуваат колку ефикасно телото произведува колаген и еластин, протеини кои ја одржуваат кожата цврста и еластична. Варијанти во гените како COL1A1 и ELN можат да влијаат на квалитетот и количеството на овие протеини.

- Дебелина на кожата: Генетиката одредува дали имате природно подебела или потенка кожа. Подебелата кожа е помалку склона кон брчки, додека потенката кожа може побрзо да покажува знаци на стареење.

б) Антиоксидантна заштита

- Гените што ги контролираат антиоксидантните ензими (како SOD2 или супероксид дисмутаза) влијаат на способноста на кожата да се бори против оксидативниот стрес предизвикан од слободните радикали. Луѓето со помалку ефикасни антиоксидантни гени може да имаат побрзо стареење на кожата.

в) Поправка на ДНК

- Гените поврзани со поправката на ДНК (на пример, XRCC1) влијаат на тоа колку добро кожата се опоравува од оштетувањата предизвикани од УВ-зрачење или други фактори. Послабата способност за поправка може да доведе до побрзо формирање на брчки и пигментни дамки.

г) Хидратација и бариерна функција

- Гените како FLG (filaggrin) влијаат на способноста на кожата да ја задржува влагата. Мутациите во овој ген можат да доведат до сува кожа, што ја прави поподложна на брчки.

д) Етничка припадност

- Генетиката поврзана со етничката припадност влијае на пигментацијата и структурата на кожата. На пример:

- Луѓето со потемна кожа (поголемо ниво на меланин) се природно позаштитени од УВ-зрачење и обично покажуваат побавно стареење на кожата.

- Луѓето со посветла кожа се посклони кон оштетувања од сонцето и побрзо формирање на брчки.

е) Наследни карактеристики

- Ако вашите родители или баби и дедовци имале младешки изглед на кожата подолго време, веројатно имате генетска предност за побавно стареење на кожата. Ова е познато како „внатрешно стареење“, кое е генетски програмирано.

2. Колку генетиката влијае?

- Проценка на влијанието: Истражувањата сугерираат дека генетиката објаснува околу 40-60% од варијациите во стареењето на кожата, вклучувајќи го формирањето на брчки, пигментацијата и губењето на еластичност. Останатиот дел зависи од надворешни фактори.

- Индивидуални разлики: Некои луѓе генетски имаат „предност“ за помладешка кожа (на пример, повисоко производство на колаген или подобра заштита од УВ-зрачење), додека други може да бидат поподложни на брчки поради генетски фактори.

3. Влијание на начинот на живот и надворешните фактори

Надворешните фактори, често наречени „надворешно стареење“ (extrinsic aging), можат да имаат дури и поголемо влијание од генетиката во многу случаи. Овие фактори вклучуваат:

а) Изложеност на УВ-зрачење

- УВ-зрачењето од сонцето е главната причина за фотостареење (photoaging), кое предизвикува брчки, пигментни дамки и губење на еластичност. Ова е особено изразено кај луѓе со посветла кожа, кои имаат помалку природна заштита од меланин.

- Дури и со генетска предност, прекумерната изложеност на сонце може значително да го забрза стареењето на кожата.

б) Исхрана

- Исхраната богата со антиоксиданти (витамини C и E, полифеноли од овошје и зеленчук) може да ја заштити кожата од оксидативен стрес. Од друга страна, диета богата со шеќери може да предизвика гликација, процес што ги оштетува колагенот и еластинот, забрзувајќи го формирањето на брчки.

- Недостатокот на хранливи материи (на пример, омега-3 масни киселини) може да ја направи кожата посува и поподложна на стареење.

в) Пушење

- Пушењето го забрзува стареењето на кожата преку намалување на протокот на крв и оштетување на колагенот. Пушачите често развиваат „пушачки брчки“ околу устата, без разлика на генетиката.

г) Спиење и стрес

- Хроничниот стрес зголемува нивоа на кортизол, што може да го разградува колагенот и да ја намали еластичноста на кожата.

- Недостатокот на сон ја попречува регенерацијата на кожата, што доведува до побрзо стареење.

д) Нега на кожата

- Редовната употреба на хидратантни креми, заштитни фактори (SPF) и производи со ретинол или витамин C може да го забави стареењето на кожата. Лошата нега (на пример, често миење со агресивни сапуни) може да ја влоши состојбата на кожата.

е) Животна средина

- Загадувањето и изложеноста на токсини можат да предизвикаат оксидативен стрес, што го забрзува стареењето на кожата, дури и кај оние со генетска предност.

4. Интеракција меѓу генетика и околина

- Генетска предиспозиција + лош начин на живот: Дури и ако имате генетска предност за младешка кожа, изложеноста на УВ-зрачење, пушењето или лошата исхрана може да го поништат овој ефект и да доведат до предвремено стареење.

- Просечна генетика + здрав начин на живот: Луѓе со просечна генетика можат значително да го забават стареењето на кожата со заштита од сонце, здрава исхрана и добра нега.

- Епигенетика: Надворешните фактори можат да влијаат на изразувањето на гените поврзани со стареењето на кожата. На пример, редовната употреба на антиоксиданти или заштита од УВ-зрачење може да „вклучи“ гени што ја штитат кожата.

5. Практични совети за забавување на стареењето на кожата

Дури и ако генетиката не е на ваша страна, можете да го намалите формирањето на брчки и другите знаци на стареење со:

- Заштита од сонце: Користете крема со SPF 30 или повеќе секој ден, дури и во облачни денови.

- Хидратација: Пијте доволно вода и користете хидратантни креми за да ја одржите кожата влажна.

- Здрава исхрана: Консумирајте храна богата со антиоксиданти (бобинки, зеленчук, ореви) и омега-3 масни киселини (риба, ленено семе).

- Нега на кожата: Користете производи со ретинол, витамин C или хијалуронска киселина за стимулирање на колагенот и хидратацијата.

- Избегнување на штетни навики: Престанете со пушење и ограничете го алкохолот.

- Квалитетен сон: Спијте 7-8 часа за да и дадете време на кожата да се регенерира.

Заклучок

Генетиката има значителен удел (40-60%) во стареењето на кожата, влијаејќи на производството на колаген, еластичноста, хидратацијата и отпорноста на оштетувања. Сепак, надворешните фактори како УВ-зрачење, исхрана, пушење, стрес и нега на кожата често имаат подеднакво или поголемо влијание. Дури и ако имате генетска предиспозиција за побрзо стареење на кожата, здравите навики можат значително да го забават процесот на формирање брчки и други знаци на стареење.