Физиологија на панкреасот

1. Општи карактеристики на панкреасот

Панкреасот (pancreas) е мешана жлезда со егзокрина и ендокрина функција, сместена ретроперитонеално во горниот дел на абдоминалната празнина, зад желудникот. Анатомски се дели на глава (caput), тело (corpus) и опашка (cauda). Со својата двојна физиолошка улога, панкреасот има клучно значење во варењето на хранливите материи и регулацијата на гликемискиот метаболизам.

2. Егзокрина функција на панкреасот

2.1. Панкреасни ацинуси и секреција

Егзокрината функција се одвива преку ацинарните клетки, кои синтетизираат и лачат дигестивни ензими, и преку дукталните клетки, кои лачат бикарбонатна секреција. Егзокриниот дел сочинува околу 85–90% од волуменот на панкреасот.

2.2. Панкреасни дигестивни ензими

Панкреасниот сок содржи:

Протеолитички ензими

• трипсиноген
• химотрипсиноген
• проеластаза
• прокарбоксипептидази

(се лачат како неактивни зимогени)

• Амилазa – за разградба на јаглехидрати
• Липолитички ензими
• панкреасна липаза
• фосфолипаза А₂
• холестерол естераза
• Нуклеази – за разградба на нуклеински киселини

2.3. Активирање на ензимите

Протеолитичките ензими се активираат во дуоденумот под дејство на ентерокиназа, која го претвора трипсиногенот во трипсин. Оваа механичка контрола е клучна за спречување на автодигестија на панкреасот.

2.4. Регулација на егзокрината секреција

Егзокрината секреција се регулира преку:

Хормонални механизми

• Секретин – стимулира бикарбонатна секреција
• Холецистокинин (CCK) – стимулира ензимска секреција

Нервни механизми

• парасимпатичкиот нервус вагус ја зголемува секрецијата
• симпатичкиот систем ја инхибира

3. Ендокрина функција на панкреасот

3.1. Лангерхансови островчиња

Ендокрината функција се одвива во Лангерхансовите островчиња, кои сочинуваат околу 1–2% од панкреасната маса, но имаат огромно физиолошко значење.

Типови клетки:

• β-клетки – инсулин (~70%)
• α-клетки – глукагон (~20%)
• δ-клетки – соматостатин
• PP-клетки – панкреасен полипептид
• ε-клетки – грелин

4. Хормони на панкреасот и нивно дејство

4.1. Инсулин

Инсулинот е анаболен хормон кој:

• ја намалува концентрацијата на глукоза во крвта
• го зголемува внесот на глукоза во мускулите и масното ткиво
• стимулира гликогенеза, липогенеза и протеинска синтеза
• ја инхибира глуконеогенезата

4.2. Глукагон

Глукагонот е катаболен хормон со спротивно дејство на инсулинот:

• ја зголемува гликемијата
• стимулира гликогенолиза и глуконеогенеза
• активира липолиза

4.3. Соматостатин

Соматостатинoт:

• ја инхибира секрецијата на инсулин и глукагон
• ја намалува егзокрината панкреасна секреција
• дејствува како локален регулатор

4.4. Панкреасен полипептид

• ја регулира гастроинтестиналната подвижност
• ја инхибира егзокрината секреција

5. Интеграција на панкреасот во метаболизмот

Панкреасот има централна улога во:

• регулацијата на гликозната хомеостаза
• метаболизмот на липиди
• метаболизмот на протеини
• координација со црниот дроб, мускулите и масното ткиво

Нарушувањата на овие механизми доведуваат до состојби како:

• дијабетес мелитус тип 1 и тип 2
• егзокрина панкреасна инсуфициенција
• акутен и хроничен панкреатит

6. Клиничко-физиолошко значење

Физиологијата на панкреасот е основа за разбирање на:

• дијабетес
• метаболички синдром
• малабсорптивни состојби
• нутритивни нарушувања кај деца и возрасни

Особено е значајна во контекст на невроразвојни нарушувања, каде што метаболичките и гастроинтестиналните дисфункции можат да имаат индиректно влијание врз однесувањето и когнитивното функционирање.