Физиологија на тироидната жлезда

1. Општи карактеристики и анатомска положба

Тироидната жлезда е паренхиматозна ендокрина жлезда со форма на пеперутка, лоцирана во предниот дел на вратот, пред трахејата и под ларинксот. Се состои од два латерални лобуса поврзани со истмус, а кај некои лица е присутен и пирамиден лобус. Тироидеата е една од најголемите ендокрини жлезди и има исклучително богата васкуларизација, што овозможува ефикасна секреција на хормони во крвотокот.

2. Хистолошка структура

Основната функционална единица на тироидната жлезда е тироидниот фоликул. Секој фоликул е обложен со еднослоен епител составен од фоликуларни клетки (тироцити) и е исполнет со колоид, кој главно содржи тироглобулин – протеински прекурсор на тироидните хормони.

Покрај фоликуларните клетки, во тироидеата се наоѓаат и парафоликуларни (C) клетки, кои продуцираат калцитонин, хормон вклучен во регулацијата на калциум-фосфорниот метаболизам.

3. Тироидни хормони: синтеза и секреција

Главните хормони на тироидната жлезда се:

• Тироксин (T₄)
• Тријодтиронин (T₃) – биолошки поактивна форма

3.1. Внес и транспорт на јод

Јодот е есенцијален микроелемент за синтеза на тироидните хормони. Тој се внесува преку исхраната и во тироидните клетки се транспортира со активен механизам преку Na⁺/I⁻ симпортер (NIS).

3.2. Органификација и јодирање

Во колоидот, јодот под дејство на ензимот тироидна пероксидаза (TPO) се врзува за тирозинските остатоци на тироглобулинот, при што се формираат:

• MIT (монојодтирозин)
• DIT (дијодтирозин)

3.3. Куплирање

Со куплирање на:

• MIT + DIT → T₃
• DIT + DIT → T₄

3.4. Складирање и ослободување

За разлика од повеќето ендокрини жлезди, тироидеата складира хормони во колоидот. Под дејство на TSH (тиреостимулирачки хормон), тироглобулинот се ендоцитира, разградува и активните хормони T₃ и T₄ се ослободуваат во циркулацијата.

4. Транспорт и периферна конверзија

Во крвта, тироидните хормони се врзуваат за транспортни протеини:

• TBG (thyroxine-binding globulin)
• транстиретин
• албумин

Само мал дел од хормоните циркулираат во слободна форма (FT₃, FT₄), која е биолошки активна.

Во периферните ткива, T₄ се конвертира во T₃ со дејство на дејодиназни ензими (D1, D2) или во неактивен rT₃ (D3).

5. Механизам на дејство на тироидните хормони

Тироидните хормони се липофилни и ја преминуваат клеточната мембрана, по што се врзуваат за нуклеарни рецептори. Комплексот хормон–рецептор:

• ја регулира транскрипцијата на гени
• влијае врз синтезата на ензими и структурни протеини

Ефектите се бавни, но долготрајни.

6. Физиолошки ефекти

6.1. Метаболизам

• зголемување на базалниот метаболизам
• зголемена потрошувачка на кислород
• зголемена термогенеза

6.2. Кардиоваскуларен систем

• зголемена срцева фреквенција
• зголемен минутен волумен
• зголемена чувствителност на катехоламини

6.3. Нервен систем

• есенцијални за развој на мозокот кај фетус и новороденче
• влијаат врз когнитивни функции, внимание и расположение

6.4. Раст и развој

• синергистички ефект со хормонот на раст
• неопходни за нормален соматски и скелетен развој

6.5. Гастроинтестинален тракт

• зголемена перисталтика
• зголемена апсорпција на нутриенти

7. Регулација на функцијата – хипоталамо-хипофизно-тироидна оска

Функцијата на тироидната жлезда е регулирана преку негативна повратна врска:

• Хипоталамус → TRH
• Хипофиза → TSH
• Тироидеа → T₃ и T₄

Зголемените нивоа на T₃/T₄ ја инхибираат секрецијата на TRH и TSH.

8. Калцитонин и калциум-фосфорен метаболизам

Калцитонинот:

• ја намалува концентрацијата на калциум во крвта
• ја инхибира остеокластната активност
• има споредна улога кај возрасни, но е значаен кај децата

9. Клиничко значење

Нарушувањата на тироидната функција може да доведат до:

• хипотироидизам – забавен метаболизам, замор, когнитивни потешкотии
• хипертироидизам – тахикардија, губење тежина, нервоза
• развојни нарушувања кај деца доколку не се дијагностицираат навреме