Физиологија на овариумите

1. Вовед

Овариумите (јајниците) се парни женски полови жлезди со двојна функција: генеративна (продукција на женски полови клетки – ооцити) и ендокрина (синтеза и секреција на полови хормони). Тие претставуваат клучна компонента на женскиот репродуктивен систем и имаат централна улога во регулирањето на менструалниот циклус, овулацијата, фертилитетот и секундарните полови карактеристики.

Овариумите се лоцирани во малата карлица, латерално од матката, и се поврзани со неа преку лигаменти и фалопиеви туби.

2. Анатомска и хистолошка организација

Секој овариум се состои од

Кора (cortex ovarii) – надворешен дел кој содржи фоликули во различни фази на развој.

Медула (medulla ovarii) – внатрешен дел богат со крвни садови, нерви и лимфни структури. Хистолошки, овариумот е обложен со герминативен епител, под кој се наоѓа tunica albuginea, слој од густо сврзно ткиво.

3. Овогенеза

3.1. Пренатален развој

Оогенезата започнува во интраутериниот период. Примарните ооцити се формираат уште за време на феталниот развој и влегуваат во мејоза I, но остануваат запрени во профаза I (диплотен стадиум) до пубертет.

На раѓање, жената има околу 1–2 милиони примарни ооцити, од кои само мал дел ќе достигнат овулација во текот на репродуктивниот период.

3.2. Постпубертетски развој

По пубертетот, под влијание на гонадотропните хормони, во секој менструален циклус започнува зреење на група фоликули, од кои најчесто само еден ќе овулира.

4. Фоликулогенеза

Фоликулогенезата е процес на созревање на оваријалните фоликули и вклучува неколку фази:

• Примордијален фоликул
• Примарен фоликул
• Секундарен (антрален) фоликул
• Терциерен (Графов) фоликул

Во текот на овој процес се развива:

• Zona pellucida
• Granulosa клетки
• Theca interna и externa

5. Овулација

Овулацијата претставува ослободување на зрел ооцит од овариумот и обично се случува околу 14. ден од менструалниот циклус (кај 28-дневен циклус).

Процесот е инициран од:

LH surge (нагло зголемување на лутеинизирачкиот хормон)

LH предизвикува:

• финална матурација на ооцитот
• разградување на ѕидот на фоликулот
• ослободување на ооцитот во перитонеалната празнина, од каде што се презема од фалопиевата туба

6. Формирање и функција на corpus luteum

По овулацијата, остатоците од фоликулот се трансформираат во corpus luteum (жолто тело).

Функции:

• продукција на прогестерон
• продукција на естрадиол
• подготовка и одржување на ендометриумот за имплантација
• Ако не дојде до бременост, corpus luteum дегенерира во corpus albicans.

7. Ендокрина функција на овариумите

Овариумите продуцираат неколку клучни хормони:

7.1. Естрогени (естрaдиол, естрон, естриол)

• стимулираат раст и пролиферација на ендометриумот
• влијаат на развојот на секундарни полови карактеристики
• влијаат на коскената густина и липидниот метаболизам

7.2. Прогестерон

• го подготвува ендометриумот за имплантација
• ја одржува бременоста
• има смирувачко дејство врз миометриумот

7.3. Андрогени (тестостерон, андростендион)

• се создаваат во theca клетките
• служат како прекурсори за синтеза на естрогени

7.4. Инхибин и активин

• ја регулираат секрецијата на FSH
• учествуваат во фоликуларната селекција

8. Хипоталамо–хипофизно–оваријална оска

Функцијата на овариумите е строго регулирана преку:

• GnRH (хипоталамус)
• FSH и LH (аденохипофиза)

Оваа оска функционира преку негативна и позитивна повратна врска, која овозможува прецизна регулација на менструалниот циклус.

9. Возраст и физиолошки промени

9.1. Пубертет

• активирање на оската
• започнување на менструалните циклуси

9.2. Репродуктивен период

• редовна овулација
• оптимална хормонска функција

9.3. Менопауза

• исцрпување на фоликуларната резерва
• пад на естрогените
• зголемување на FSH и LH

10. Заклучок

Овариумите се сложени и динамични органи со суштинска улога во женската репродуктивна и ендокрина физиологија. Нивната функција е резултат на прецизна интеракција помеѓу хормоналната регулација, клеточните процеси и возраст-зависните промени. Разбирањето на физиологијата на овариумите е од клучно значење за клиничката пракса, репродуктивната медицина и истражувањата во областа на ендокринологијата и гинекологијата.