Физиологија на сетилото за вид

Сетилото за вид е најкомплексното човечко сетило и претставува резултат на прецизна интеракција меѓу оптичките структури на окото, фоторецепторите на ретината и централните визуелни патишта во мозокот. Преку видот, човекот добива над 70% од информациите од околината, што го прави клучен за ориентација, учење, комуникација и социјално функционирање.

1. Физички основи на видот

Видот се заснова на светлината, која е форма на електромагнетно зрачење. Човечкото око е чувствително на бранови должини помеѓу 400 и 700 nm, што го сочинува видливиот спектар.

Основни параметри на светлината:

• Бранова должина – ја определува бојата;
• Интензитет – ја определува јачината (осветленоста);
• Контраст – разлика помеѓу светли и темни површини;
• Временска динамика – важна за детекција на движење.

2. Анатомско-физиолошка организација на окото

2.1 Оптички апарат

Оптичкиот систем на окото служи за фокусирање на светлината врз ретината и вклучува:

• Рожница (cornea) – главна рефрактивна структура;
• Предна комора – исполнета со водена течност;
• Леќа (lens) – овозможува акомодација;
• Стаклесто тело – ја одржува формата на окото.

2.2 Ретина – сензорен орган на видот

Ретината е тенок, но високо специјализиран нервен слој, кој ја претвора светлината во електрични сигнали.

Слоеви на ретината:

• Фоторецепторски слој
• Надворешен плексформен слој
• Внатрешен нуклеарен слој
• Внатрешен плексформен слој
• Ганглионски слој

3. Фоторецептори

3.1 Стапчиња (rods)

• Чувствителни на слаба светлина;
• Одговорни за ноќен и периферен вид;
• Не разликуваат бои;
• Содржат родопсин.

3.2 Чепчиња (cones)

• Активни при силна светлина;
• Одговорни за остар и колорен вид;
• Концентрирани во фовеата;

Три типа: L (црвено), M (зелено), S (сино).

4. Фототрансдукција – физиолошки механизам

Фототрансдукцијата е процес на претворање на светлината во нервен сигнал:

• Светлината го активира фотопигментот;
• Родопсинот се распаѓа на опсин и ретинал;
• Активира G-протеин (трансдуцин);
• Се намалува cGMP;
• Се затвораат Na⁺ канали;
• Настанува хиперполаризација;
• Се менува ослободувањето на глутамат;
• Се создава сигнал во биполарните клетки.

5. Невронска обработка во ретината

Ретината не е пасивен рецептор, туку активен процесор:

• Биполарни клетки – пренос на сигнал;
• Хоризонтални клетки – латерална инхибиција (контраст);
• Амакринови клетки – временска и просторна обработка;
• Ганглионски клетки – генерираат акциски потенцијал.

6. Централни визуелни патишта

Сигналите од ретината се пренесуваат преку:

• Оптички нерв (n. opticus)
• Оптичка хијазма (парцијално вкрстување)
• Оптички тракт
• Латерално геникуларно тело (таламус)
• Оптичка радијација
• Примарна визуелна кора (V1) – окципитален лобус

7. Примарна и секундарна визуелна кора

Примарна визуелна кора (V1)

Бродманова зона 17;

Ретинотопска организација;

Анализа на линии, ориентација, контраст.

Визуелни патеки:

Дорзална („каде“) патека – движење, простор;

Вентрална („што“) патека – форма, боја, лица.

8. Колорно гледање

Колорно гледање се базира на:

• трихроматска теорија (Young–Helmholtz);
• опонентни канали (црвено–зелено, сино–жолто).

9. Развој и неуропластичност

Видот се развива интензивно во првите години од животот. Критичните периоди се клучни за:

• бинокуларен вид;
• визуелна острина;
• просторна перцепција.

Недостаток на визуелна стимулација може да доведе до:

• амблиопија;
• нарушена визуелна интеграција;
• когнитивни и социјални тешкотии.

10. Клинички аспекти и нарушувања

Физиолошките нарушувања може да бидат:

• периферни (ретина, леќа);
• централни (визуелна кора);
• функционални (визуелна обработка).

Кај аутизам чести се:

• визуелна хиперсензитивност;
• фокус на детали;
• тешкотии во визуелна интеграција.