Невронските системи се функционални мрежи во кои одреден невротрансмитер служи како главен медијатор на сигнализацијата меѓу невроните. Секој од овие системи има специфични анатомски локации, рецептори и физиолошки ефекти кои влијаат на моторните, когнитивните, емоционалните и вегетативните функции.
1. Холинергичен систем
Холинергичниот систем користи ацетилхолин (ACh) како невротрансмитер.
Локација: во централниот нервен систем (ЦНС) се наоѓа во базалниот преден мозок (nucleus basalis of Meynert), понтините и мезенцефаличните региони.
Во периферниот нервен систем (ПНС), ацетилхолинот е медијатор во сите моторни неврони на скелетната мускулатура и преганглиските влакна на симпатичкиот и парасимпатичкиот систем.
Рецептори:
Никотински (јонски канали) и мускарински (метаболотропни, G-протеин зависни).
Функции:
Вклучен е во мускулна контракција, будност, учење, меморија и парасимпатичка контрола.
Негови нарушувања се поврзуваат со Алцхајмерова болест.
2. Допаминергичен систем
Допаминергичниот систем користи допамин (DA), катехоламин кој има и невромодулаторна улога.
Локација: главни допаминергични јадра се во субстанција нигра (pars compacta) и вентрална тегментална област (VTA).
Патишта: Нигростријатален пат – регулира движења (оштетен кај Паркинсонова болест).
Мезолимбичен пат – поврзан со мотивација и награда.
Мезокортикален пат – влијае на когнитивните функции и емоционална регулација.
Тубероинфундибуларен пат – регулира секреција на пролактин во хипофизата.
Рецептори: D1–D5, поделени на D1-подтип (стимулаторни) и D2-подтип (инхибиторни).
Функции: контрола на моторика, мотивација, задоволство, учење и хормонска регулација.
Нарушувања се поврзани со Паркинсонова болест, шизофренија и зависности.
3. Адренергичен систем
Овој систем ги користи норадреналинот (NA) и адреналинот (A) како невротрансмитери.
Локација: централно потекло има од locus coeruleus во мозочното стебло, со проекции низ целиот ЦНС.
Периферно, делува преку постганглиските симпатички неврони.
Рецептори: алфа (α1, α2) и бета (β1, β2, β3) адренергични рецептори.
Функции: одговор на стрес, будност, внимание, срцев ритам, крвен притисок, и метаболна регулација.
Хиперактивност на системот води до анксиозност, а хипоактивност до депресија и поспаност.
4. Опиоидни пептиди
Овој систем е составен од ендогени пептиди кои се врзуваат за опиоидни рецептори и имаат аналгетско и модулирачко дејство.
Главни пептиди: ендорфини, енкефалини и динорфини.
Рецептори: μ (ми) – посредува еуфорија и аналгезија.
κ (капа) – влијае на дисфорија и седативен ефект.
δ (делта) – учествува во аналгезија и емоционална регулација.
Функции: намалување на болка, еуфорија, инхибиција на ослободување на други невротрансмитери.
Учество во стресни одговори, емоционална стабилност и зависности.
5. Серотонинергичен систем
Овој систем користи серотонин (5-хидрокситриптамин, 5-HT) како главен невротрансмитер.
Локација: неговите неврони потекнуваат од raphe nuclei во мозочното стебло и се проектираат кон речиси сите делови на ЦНС.
Рецептори: повеќе од 14 подтипови (5-HT1 до 5-HT7), кои можат да бидат јонски канали или метаболотропни рецептори.
Функции: регулација на расположение, сон, апетит, болка, температура, сексуално однесување и агресија.
Недостаток на серотонин е поврзан со депресија, анксиозност, и суицидално однесување.
Заклучок
Невротрансмитерските системи претставуваат основа на функционалната неврофизиологија. Нивната интеграција овозможува финa регулација на моторните, когнитивните и афективните процеси. Нарушувањата во рамнотежата на овие системи лежат во основата на бројни невролошки и психијатриски заболувања, што ги прави клучна цел на современата фармакотерапија.
No comments:
Post a Comment