Цереброспинална течност (liquor cerebrospinalis)

Цереброспиналната течност (ликвор, liquor cerebrospinalis) е бистра, безбојна телесна течност која ја исполнува внатрешноста на мозокот (коморите) и каналот на `рбетниот мозок, како и субарахноидалниот простор што го опкружува централниот нервен систем. Таа претставува еден од најважните заштитни и трофични елементи на мозокот и рбетниот мозок и има исклучително значење за нивното нормално функционирање.

1. Состав и физичко-хемиски својства

• Цереброспиналната течност е слична по состав на крвната плазма, но содржи помалку протеини, глукоза и клетки.
• Вода: >99%
• Електролити: натриум (Na⁺), калиум (K⁺), хлориди (Cl⁻), бикарбонати (HCO₃⁻)
• Органски материи: глукоза, млечна киселина, уреа
• Клетки: нормално има многу мал број (до 5 лимфоцити/mm³)
• pH вредноста е приближно 7,3, а густината изнесува околу 1,005.

2. Производство на ликвор

Цереброспиналната течност се создава во хороидните плексуси (plexus choroideus) – мрежести васкуларни структури во четирите мозочни комори:

• две латерални комори (во секоја хемисфера),
• третата комора (во диенцефалонот),
• четвртата комора (меѓу мозочното стебло и малиот мозок).

Производството е континуирано и изнесува околу 500–600 ml дневно, но во секој момент во системот се наоѓаат приближно 120–150 ml ликвор.

3. Циркулација на ликворот

Течноста се движи во затворен систем:

• Се создава во хороидните плексуси на латералните комори.
• Потоа преку Монроовиот отвор (foramen interventriculare) преминува во третата комора.
• Од таму, преку Силвиев канал (aquaeductus cerebri), стигнува во четвртата комора.
• Од четвртата комора ликворот излегува преку Мажeндијев и Лушков отвор во субарахноидалниот простор кој го опкружува мозокот и рбетниот мозок.
• Конечно, ликворот се реапсорбира во венската крв преку арахноидалните ресички (granulationes arachnoideales) во супериорниот сагитален синус.

Овој циклус се обновува неколку пати дневно.

4. Функции на цереброспиналната течност

a) Заштитна функција (механичка)

Делува како амортизер (тампон), кој го штити мозокот и рбетниот мозок од удари и нагли движења. Мозокот „лебди“ во ликвор, што ја намалува неговата ефективна тежина за околу 30 пати, спречувајќи оштетување од сопствената маса.

б) Метаболичка и трофична функција

Ликворот служи како транспортен медиум за хранливи материи (глукоза, јони) и за отстранување на метаболички отпад од мозочното ткиво. Обезбедува хомеостаза на јонската рамнотежа и хемиската средина на мозокот.

в) Функција на регулација на притисок

Помага во одржување на константен интракранијален притисок (ICP), кој нормално изнесува 5–15 mmHg.

г) Дијагностичко значење

Цереброспиналната течност се користи за дијагноза на разни заболувања преку анализа по лумбална пункција, како што се:

• менингитис,
• енцефалитис,
• мултиплекс склероза,
• субарахноидално крварење,
• тумори на ЦНС.

5. Патолошки состојби поврзани со ликворот

🔹 Хидроцефалус

Се јавува кога се нарушува рамнотежата меѓу продукцијата и апсорпцијата на ликвор.

Резултат: натрупување на течност во коморите → зголемен интракранијален притисок → оштетување на мозочното ткиво.

Може да биде вроден или стекнат, комуницирачки или некомуницирачки (опструктивен).

🔹 Менингитис

Инфекција на менингите која предизвикува воспалителни промени во ликворот, како зголемен број клетки (плеоцитоза), зголемени протеини и намалена глукоза.

🔹 Ликвореја

Истекување на ликвор преку нос (ринореја) или уво (отореја), обично по траума или хируршка интервенција.

6. Клиничко земање на ликвор – Лумбална пункција

Лумбалната пункција се изведува меѓу третиот и четвртиот лумбален пршлен (L3–L4) или L4–L5, каде што нема ризик од оштетување на рбетниот мозок.

Се користи за:

• анализа на притисок,
• микробиолошки и биохемиски испитувања,
• мерење на глукоза, протеини, клетки, боја и вискозност.

Заклучок

Цереброспиналната течност претставува течен медиум на централниот нервен систем, кој го одржува неговото структурно, метаболичко и функционално единство.

Таа не е само пасивна заштита, туку активен регулатор на многу физиолошки процеси во мозокот и `рбетниот мозок, чија рамнотежа е суштинска за здравјето и стабилното функционирање на нервниот систем.