Структура на синапса

Синапсата претставува специјализиран морфолошки и функционален контакт помеѓу две нервни клетки (неврони) или помеѓу неврон и ефекторна клетка (мускулна или жлездена клетка). Таа има клучна улога во преносот на нервниот импулс од една клетка на друга и претставува основен механизам на комуникација во нервниот систем.

1. Видови синапси

Во зависност од природата на преносот, синапсите може да бидат:

• Електрични синапси – каде што преносот на импулсот се одвива директно преку gap junctions (комуникациски споеви) што овозможуваат проток на јони од една клетка во друга. Преносот е брз, двонасочен и без временска пауза.
• Хемиски синапси – каде што преносот се одвива посредно, преку хемиски медијатори (невротрансмитери). Ова е најчестиот тип кај високоразвиените животни и кај човекот.

2. Основни структурни делови на хемиската синапса

Хемиската синапса се состои од три основни компоненти:

Пресинаптички завршеток (axon terminal)

Овој дел претставува крајниот сегмент на аксонот на првата (пресинаптичка) невронска клетка. Во него се наоѓаат:

Синаптички везикули исполнети со невротрансмитер (на пример, ацетилхолин, допамин, серотонин, глутамат итн.);

Митохондрии, кои обезбедуваат енергија за синтеза и ослободување на невротрансмитерот;

Пресинаптичка мембрана, на која се наоѓаат калциумови канали чувствителни на напон. Отворањето на овие канали овозможува влегување на Ca²⁺ јони, што ја иницира егзоцитозата на синаптичките везикули.

Синаптичка пукнатина (synaptic cleft)

Тоа е тесен меѓупростор (околу 20–40 nm) помеѓу пресинаптичката и постсинаптичката мембрана. Невротрансмитерот, откако ќе се ослободи во оваа пукнатина, дифундира до постсинаптичката мембрана и се врзува за специфични рецептори.

Постсинаптичка мембрана

Овој дел припаѓа на втората клетка (постсинаптичка невронска, мускулна или жлездена клетка). На нејзината површина се наоѓаат:

Специфични рецептори за невротрансмитерот;

Јонски канали кои се отвораат или затвораат при врзување на невротрансмитерот, со што се менува пропустливоста на мембраната за одредени јони (Na⁺, K⁺, Cl⁻).

Овие промени создаваат постсинаптички потенцијал, кој може да биде возбудувачки (ЕПСП) или инхибиторен (ИПСП).

3. Механизам на синаптички пренос

Процесот на пренос на информацијата преку синапсата се одвива во неколку чекори:

• Акцискиот потенцијал пристигнува до пресинаптичкиот завршеток.
• Отворање на волтно-зависни калциумови канали и влегување на Ca²⁺ јони.
• Калциумот предизвикува спојување на везикулите со пресинаптичката мембрана и ослободување на невротрансмитерот преку егзоцитоза.
• Невротрансмитерот дифундира низ синаптичката цепка и се врзува за рецептори на постсинаптичката мембрана.
• Се отвораат специфични јонски канали → се менува мембранскиот потенцијал → се создава постсинаптички потенцијал.

По завршување на дејството, невротрансмитерот се разградува ензимски (на пр. ацетилхолинестераза го разградува ацетилхолинот) или се враќа во пресинаптичкиот завршеток преку механизам на повторно земање (reuptake).

4. Физиолошко значење

Синапсите претставуваат основен механизам на интеграција и координација во нервниот систем. Тие овозможуваат:

• Насочен и контролирано-бавен пренос на импулсите;
• Синаптичка пластичност – способност за учење и меморија;
• Инхибиција или олеснување на преносот во зависност од типот на невротрансмитер;
• Координација на сложени моторни и когнитивни процеси.