Хемостаза

Хемостазата е процес кој го запира крварењето од оштетен крвен сад и го одржува крвниот тек во нормални граници. Таа е критичен механизам за преживување, бидејќи превенцијата на прекумерна крвна загуба и одржувањето на течната крв е од витално значење за организмот.

Хемостазата се дели на три главни фази:

1. Васкуларна фаза

При оштетување на крвен сад, ендотелните клетки се повлекуваат, а мускулните ѕидови на садот се стегаат (вазоконстрикција). Вазоконстрикцијата ја намалува загубата на крв и го забавува протокот кон местото на повреда. Во исто време, ендотелот ослободува фактори кои привлекуваат тромбоцити кон оштетеното место.

2. Тромбоцитна фаза

Тромбоцитите (крвните плочки) се активираат при контакт со колагенот на оштетената ткивна подлога. Активираните тромбоцити се адхезираат и агрегираат, создавајќи тромбоцитен чеп (platelet plug). Тромбоцитите исто така ослободуваат хемиски медијатори, како ADP, тромбоксан А2, и фактори на раст, кои го стимулираат локалниот одговор и привлекуваат нови тромбоцити.

3. Коагулациска фаза

Коагулацијата е процес на формирање на фибринска мрежа која ја стабилизира тромбоцитната плоча и создава цврст тромб. 

Коагулациски фактори

Постојат 13 главни фактори (I-XIII), најчесто означени со римски броеви.

Многу од нив се синтетизираат во црниот дроб и се активираат низ каскада на ензимски реакции.

Каскада на коагулација

Екстринзичен пат (ткивно оштетување): брзо активирање преку ткивниот фактор (Factor III).

Интринзичен пат (внатрешен): активирање од контакт на крв со оштетена субендотелна површина.

Заеднички пат: овие патеки се спојуваат кај факторот X, што води до формирање на тромбин и трансформација на фибриноген (Factor I) во фибрин.

Фибринска стабилизација

Фибринот создава мрежа која ја стабилизира тромбоцитната плоча и формира цврст тромб.

Тромбин исто така го активира фактор XIII, кој ја ковалентно стабилизира фибринската мрежа.

4. Фибринолиза

По заздравување на садот, тромбот треба да се отстрани за да се обнови нормалниот проток на крв. Плазминоген се активира во плазмин, кој го разградува фибринот, процес познат како фибринолиза. Овој процес ја одржува рамнотежата меѓу крварење и тромбоза.

Регулација на хемостазата

Хемостазата е строго регулирана за да се избегне прекумерна коагулација (тромбоза) или неадекватна коагулација (крварење).

Вклучува:

• Антикоагулантни фактори: антитромбин III, протеин C и S
• Фибринолитички систем: плазмин
• Ендотелни механизми: простациклите и азот оксид.

Клиничко значење

• Нарушувањата во хемостазата можат да предизвикаат:
• Хемофилија – недостаток на фактори VIII или IX
• Тромбофилија – прекумерна коагулација и ризик од тромбоза
• Тромбоцитопенија – намален број на тромбоцити и нарушено згрутчување.

Разбирањето на хемостазата е клучно за третман на крварење, хируршки интервенции, антикоагулантна терапија и превенција на тромбоза.

Заклучок

Хемостазата и коагулацијата се комплексни, високо координирани процеси кои обезбедуваат рамнотежа меѓу крварење и тромбоза. Тие се есенцијални за преживување, а нарушувањата може да бидат животозагрозувачки. Современа медицина користи знаење за хемостаза за дијагностика, терапија и спречување на крвни нарушувања.