Моторен систем

Моторниот систем претставува комплексна мрежа од мозочни, спинални и периферни структури кои овозможуваат планирање, координација, изведба и контрола на доброволните и автоматските движења. Тој функционира преку прецизна интеграција на нервни импулси, проприоцептивни информации и мускулна активација.

Организација на моторниот систем

Традиционално се дели на два главни дела:

1. Горен моторен систем 

Се наоѓа во мозочната кора и мозочните структури. Неговите функции се:

• планирање и изведба на доброволни движења,
• интеграција на сензорни информации за фино контролирани моторни одговори,
• координација преку базални ганглии и малиот мозок.

Главни структури:

• Примарна моторна кора (Brodmann 4)
• Премоторна и суплементарна моторна кора (SMA)
• Базални ганглии
• Мал мозок (церебелум)
• Кортикоспинален тракт (пирамиден тракт)

2. Долен моторен систем 

Се наоѓа во:

• предните рогови на спиналниот мозок
• моторните јадра на мозочните нерви

Овие неврони директно ги инервираат мускулите и го контролираат:

• тонусот,
• рефлексите,
• конечната изведба на движењето.

Примарна моторна кора и моторната хомункулус-мапа

Примарната моторна кора содржи соматотопски организирана мапа (хомункулус), каде секое дело од телото има репрезентација. На пример:

• лицето и рацете имаат голема кортикална површина (прецизни движења),
• трупот и нозете – помала.

Функции:

• генерира активни импулси за контракција на мускули,
• контролира фини движења и сила,
• ги активира кортикоспиналните патишта.

Премоторна и суплементарна моторна област (SMA)

Овие региони се клучни за:

Премоторна кора

• подготвување на движења врз основа на визуелни и надворешни знаци,
• учење моторни навики,
• ориентација на телото во простор.

SMA – суплементарна моторна кора

• започнување на секвенцијални и билатерални движења,
• интерна генерација на движења (не зависат од стимул),
• моторно планирање.

Базални ганглии – регулатор на иницирање и сопирање движења

Составени од:

• стриатум (каудатус + путамен)
• глобус палидус
• субталамично јадро
• субстанција нигра

Главни функции:

• одбирање соодветни моторни програми,
• инхибиција на несоодветни движења,
• рамнотежа помеѓу директен (фасилитира) и индиректен (супримира) пат.

Нарушувања:

• Паркинсон → недостаток на допамин, бавни движења
• Хантингтон → хиперкинези, неконтролирани движења

Мал мозок (церебелум) – центар на координација

Малиот мозок обезбедува:

• координација на движења,
• рамнотежа и држење на тело,
• фино приспособување на мускулните контракции,
• моторно учење и автоматизација.

Прима информации од:

• проприоцептивни рецептори,
• вестибуларниот систем,
• моторна кора.

Испраќа корективни сигнали до M1 → движењата стануваат мазни и прецизни.

Спинални моторни кругови

Спиналниот мозок е местото каде што се случуваат:

• основни рефлекси,
• локомоторни шеми,
• интеграција на проприоцепција.

Моторни единици се состојат од:

еден моторен неврон

сите мускулни влакна што ги инервира

Поголема моторна единица → грубо движење

Мала моторна единица → фино движење (прсти, очи).

Нервно-мускулна врска и мускулна контракција

На ниво на моторна плоча (neuromuscular junction):

Нервен импулс стигнува до терминали на аксонот.

Се ослободува ацетилхолин.

Ацетилхолин се врзува на рецептори на мускулната мембрана.

Се активира мускулен потенцијал.

Започнува sliding filament mechanism (актин + миозин).

Резултат → мускулна контракција.

Моторна контрола: фидбек и фидфорвард механизми

Фидбек контрола

Сензорна информација од проприоцептори, кожа, зглобови → мозокот коригира движење во реално време.

Фидфорвард контрола

Мозокот претходно создава моторен план → движењето е брзо и автоматско.

Овие два системи постојано се надополнуваат.

Рефлексни лакови

Основна единица на моторно однесување.

Најважни рефлекси:

• миотатичен рефлекс (stretch reflex) – одржува тонус
• флексорен рефлекс – повлекување од болка
• крстосан екстензорен рефлекс – одржување на рамнотежа

Високи моторни функции

Моторниот систем не е само моторика – тој е поврзан со:

• извршни функции (префронтален кортекс),
• внимание,
• емоционалност,
• учење,
• мотивација.

ЗАКЛУЧОК

Моторниот систем е комплексна интегративна мрежа која ги координира сите човечки движења.

Тој ги поврзува:

• моторните кортикални области,
• базалните ганглии,
• малиот мозок,
• спиналните рефлекси,
• периферните мотоневрони

во единствен целосен систем кој овозможува прецизни, флексибилни и адаптивни движења.

15 ЕКТС поени - 03.12.2025

Почитувани студенти,

Ве поканувам во среда на 3 декември во периодот од 09:00 до 10:00 часот да си ги завршите сите заостанати обврски во смисол на одговарање за 15 ЕКТС поени, за да можете да полагате во јануарската сесија. Истиот термин може да служи и за било каков друг вид на консултации. До јануарската сесија, може да има уште 2-3 вакви термини и затоа искористете ги побрзо.

Предметен наставник

Резултати од првиот колоквиум по ФФА - 20.11.2025

Почитувани студенти од ИСЕР,

Во прилог се резултатите од утринскиот прв колоквиум по Физиологија со функционална анатомија. Три студентки го положија колоквиумот, а две се пуштени условно.

Реден број	Број на индекс	ЕКТС поени
1.	26473/25	25
2.	11711/25	20.5
3.	26474/25	19
4.	25379/20	16.5 условно
5.	26497/25	16.5 условно
6.	25805/22	14
7.	10907/21	13.5
8.	24676/25	11.5
9.	11685/25	10.5
10.	26471/25	10
11.	11664/25	9.5
12.	26488/25	9
13.	26499/25	8.5
14.	11718/25	8
15.	11663/25	8
16.	26494/25	7.5
17.	26529/25	7.5
18.	11665/25	7
19.	25384/20	7
20.	26492/25	6.5
21.	26475/25	6
22.	11672/25	6
23.	11107/22	6
24.	10182/18	5.5
25.	26518/25	5
26.	11697/25	5
27.	11691/25	5
28.	11692/25	4.5
29.	11701/25	4.5
30.	10734/20	4
31.	26526/25	4
32.	11700/25	4
33.	26485/25	4
34.	11680/25	3.5
35.	11682/25	3.5
36.	11676/25	3.5
37.	11667/25	3
38.	26506/25	3
39.	26531/25	3
40.	11652/25	2.5
41.	11656/25	2
42.	11660/25	2
43.	11696/25	2

Забелешка: Колоквиумот се смета за положен со освоени најмалку 18 поени. Условно се пуштени само студентките со 16.5 поени и на наредниот колоквиум ќе мора да освојат најмалку 19.5 за да се смета положен испитот.

Предметен наставник

Леукоцити (бели крвни клетки)

Леукоцитите се нуклеарни клетки произведени во коскената срж, од хематопоетските матични клетки. Тие често циркулираат во крвта, но голем дел од нив се наоѓаат и во лимфните органи (лимфни јазли, слезенка, тимус) и ткивата. Нивната главна задача е да овозможат заштита на организмот преку имунолошки реакции – брзи (вродени) и специфични (стекнати).

Главни групи на леукоцити

Леукоцитите се делат на две големи категории:

1. Гранулоцити (дел од вродениот имунитет)

Овие клетки содржат гранули исполнети со ензими и антибактериски супстанции.

Неутрофили најбројни (50–70% од белите крвни клетки). Првата линија на одбрана против бактерии. Брзо мигрираат кон местото на инфекција (хемотакса). Фагоцитираат (голтаат и уништуваат) патогени. Живеат кратко, само неколку часови до два дена.

Еозинофили важни во борбата против паразити. Силно вклучени во алергиски реакции и астма. Лачат медијатори кои влијаат на воспалителни процеси.

Базофили најретки гранулоцити. Лачат хистамин и хепарин, учествуваат во алергиски и анафилактични реакции. Поврзани со механизми на имунолошка хиперсензитивност.

2. Агранулоцити (дел од специфичниот имунитет)

Лимфоцити клучни за специфичната имунолошка меморија.

• Т-лимфоцити: уништуваат инфицирани клетки, координираат имун одговор.
• Б-лимфоцити: создаваат антитела кои ги неутрализираат патогените.

NK-клетки (natural killers): уништуваат туморски и вирусно инфицирани клетки без претходно препознавање.

Моноцити најголемите леукоцити во крвта. Во ткивата се диференцираат во макрофаги и дендритни клетки. Играат клучна улога во фагоцитоза и презентирање на антиген на Т-лимфоцитите.

Функции на леукоцитите

Фагоцитоза: голтање и разградување на бактерии и оштетени клетки.

Препознавање на патогени: преку рецептори кои детектираат бактериски и вирусни компоненти (PRR, TLR).

Ослободување медијатори: цитокини, хемокини и ензими кои го насочуваат и засилуваат имунолошкиот одговор.

Создавање антитела: Б-лимфоцитите продуцираат специфични антитела за долготрајна заштита.

Имунолошка меморија: по инфекција, дел од лимфоцитите стануваат мемориски клетки, што овозможува побрз одговор при повторна изложеност.

Нормални вредности (леукоцитна формула)

Вкупни леукоцити: 4.0 – 10.0 × 10⁹/L

• Неутрофили: 50–70%
• Лимфоцити: 20–40%
• Моноцити: 2–8%
• Еозинофили: 1–4%
• Базофили: <1%

Отклонувањата укажуваат на инфекции, алергии, воспаленија, автоимуни болести или хематолошки нарушувања.

Клиничко значење

Леукоцитоза (зголемен број на леукоцити): инфекции, воспаленија, стрес, кортикостероиди.

Леукоцитопенија (намалени леукоцити): вирусни инфекции, автоимуни болести, токсични лекови, хемотерапија.

Неутрофилија / неутропенија: индикатор за бактериски инфекции или имунодефицит.

Еозинофилија: алергии, паразити.

Лимфоцитоза / лимфопенија: вирусни инфекции, имунодисрегулација.

Заклучок

Леукоцитите се основен дел од одбранбениот систем на телото и нивната структура, бројност и активност обезбедуваат комплексна, динамична и прецизно регулирана имунолошка реакција. Секоја нивна подгрупа има уникатна улога, а нарушувањата во бројот или функцијата на леукоцитите може да имаат значајни последици за здравјето.

Еритроцити (црвени крвни клетки)

Еритроцитите се најбројните клетки во крвта и единствените зрели клетки во човечкото тело кои немаат јадро и органели. Нивната основна улога е да го транспортираат кислородот и јаглерод диоксидот помеѓу белите дробови и ткивата.

1. Морфологија и структура

1.1 Основна форма

Еритроцитите имаат двовдлабната дискоидна форма (biconcave disc).

Дијаметар: 7.2–7.8 μm

Дебелина: 2–2.5 μm на рабовите, ~1 μm во центарот

Површина: ~140 μm²

Волумен (MCV): 80–100 fL кај возрасни

Зошто двовдлабната форма е важна?

Обезбедува голема површина за размена на гасови.

Овозможува еластичност – клетката може да помине низ капилари со дијаметар помал од својот (3–4 μm).

Скратениот дифузиски пат овозможува побрза оксигенација и деоксигенација.

2. Внатрешен состав

Еритроцитите немаат јадро, митохондрии и рибозоми. Ова има неколку предности:

Главни компоненти

Хемоглобин (Hb): ~320–360 g/L од еритроцитот; околу 95% од сувата маса

Цитоскелет: спектрин, анкирин, актин – овозможуваат флексибилност

Ензими: за анаеробна гликолиза (LDH, G6PD, пируват-киназа)

Енергетски метаболизам

Еритроцитите произведуваат ATP исклучиво преку анаеробна гликолиза.

Ова е корисно бидејќи еритроцитот не троши кислород, туку го испорачува.

Животен век: приближно 120 дена.

Старите еритроцити се разградуваат во слезината, црниот дроб и коскената срцевина (ретикулоендотелијален систем).

3. Број на еритроцити

Референтни концентрации

Мажи: 4.5–5.9 × 10¹²/L

Жени: 4.0–5.2 × 10¹²/L

Новороденчиња: повисок број (до 6.0 × 10¹²/L)

Фактори кои го менуваат бројот

↑ Поголем број: хипоксија, висока надморска височина, полицитемија.

↓ Намален број: анемии, хемолиза, хронични болести, железен дефицит.

4. Функции на еритроцитите

4.1 Транспорт на кислород (O₂)

Еритроцитите содржат хемоглобин кој врзува O₂.

Секој Hb молекул има 4 хем групи → може да носи 4 молекули O₂.

4.2 Транспорт на јаглерод диоксид (CO₂)

CO₂ се транспортира на три начини:

70% како бикарбонат (HCO₃⁻) преку активност на карбоанхидразата во еритроцитите

20% врзан за Hb како карбамохемоглобин

10% растворен во плазма

4.3 Пуферска функција

Хемоглобинот е важен пуфер на pH, стабилизирајќи ја кисело-базната рамнотежа.

4.4 Пренос на NO (азот моноксид)

Учествува во регулација на вазодилатација и микроциркулација.

4.5 Поддршка на микроциркулација

Еластичноста на еритроцитите е критична за проток низ мали капилари.

5. Еритропоеза (создавање на еритроцити)

Локација

Кај возрасни: коскена срцевина на рамни коски (карлица, ребра, стернум).

Кај деца: и во долгите коски.

Регулација

Главен хормон: Еритропоетин (EPO), произведен во бубрезите.

EPO се лачи кога ткивата се хипоксични → стимулира продукција на нови еритроцити.

Матурација

Стем клетки → Проеритробласт → Полихроматофилен еритробласт → Ортохроматофилен еритробласт → Ретикулоцит (излегува во крв) → Зрел еритроцит

Ретикулоцити: 0.5–1.5% од циркулирачките клетки (показател за активна еритропоеза).

6. Патофизиологија поврзана со еритроцитите

6.1 Анемии (↓ број или ↓ функција)

• Железо-дефицитна
• Мегалобластна (B₁₂/фолат)
• Хемолитичка
• Апластична
• Хронична болест

6.2 Полицитемии (↑ број)

• Полицитемиа вера
• Реактивна (хипоксија, пушење, висока надморска височина)

6.3 Хемоглобинопатии

• Sickle-cell (српеста анемија)
• Таласемии

6.4 Мембрански дефекти

• Сфероцитоза
• Елиптоцитоза

6.5 Ензимски дефицити

• G6PD дефицит
• Пируват-киназа дефицит

7. Клучни лабораториски параметри

Еритроцитни индекси

• MCV (волумен): 80–100 fL
• MCH: 27–33 pg
• MCHC: 320–360 g/L
• RDW (анизоцитоза): 11–15%

Хемоглобин

• Мажи: 135–175 g/L
• Жени: 120–160 g/L

Хематокрит

• Мажи: 0.40–0.50
• Жени: 0.35–0.45

Заклучок

• Еритроцитите се ануклеарни, еластични, богати со хемоглобин.
• Живеат околу 120 дена.
• Клучни за транспорт на гасови, регулација на pH и микроциркулација.
• Нивната форма и структура се критични за нивната функција.
• Нивниот број и параметри се основа во дијагностика на анемии и хематолошки заболувања.

Крвна плазма

Крвната плазма е течниот дел од крвта во кој се суспендирани крвните клетки (еритроцити, леукоцити, тромбоцити). Таа сочинува приближно 55% од волуменот на целата крв (може да варира ~50–60%). Плазмата е витална за транспорт на хранливи материи, гасови, хормони, отпадни продукти и за одржување на хемискиот и осмотски баланс во телото.

Состав на плазмата (приближни вредности):

• Вода: ~90–92% (основната компонента).
• Протеини: ~6–8% (60–80 g/L или 6–8 g/dL). Главни фракции:
• Албумин: 35–50 g/L (3.5–5.0 g/dL). Генерира колоидно-онкотски притисок; носи бројни лекови и јони.
• Глобулини: ~20–30 g/L — вклучуваат α-, β-, и γ-глобулини; γ-глобулините се антитела (имуноглобулини).
• Фибриноген: ~2–4 g/L — клучен фактор за коагулација.
• Електролити (обични референтни интервали):
• Na⁺: 135–145 mmol/L
• K⁺: 3.5–5.0 mmol/L
• Cl⁻: 98–106 mmol/L
• HCO₃⁻ (бикарбонат): 22–28 mmol/L
• Глукоза (натриум-фаста): ~3.9–5.6 mmol/L (70–100 mg/dL) — варира по внес и метаболизам.
• Гасови (растворени): мали количества O₂ и CO₂; главниот транспорт на гасови е преку хемоглобинот во еритроцитите.
• Хормони, ензими и фактори на коагулација: различни концентрации, зависи од физиолошкото/патолошкото состојба.
• Метаболни отпадни продукти: уреа, креатинин, билирубин и др. (референтни интервали зависат од лабораторија).

Осмолалност: приближно 285–295 mOsm/kg.

pH: нормално 7.35–7.45.

Главни функции на плазмата

Транспортна функција

Пренос на хранливи материи (глукоза, амино-киселини), метаболити (уреа), хормони, лекови, витамини и минерали до ткивата. Транспорт на отпадни продукти до органите за екскреција (бубрези, црн дроб).

Одржување на онкотски (колоид-осмотски) притисок

Преоритетно преку албумин; ова спречува ексцесивно истекување на течности од капиларите и го регулира волуменот на екстрацелуларната течност.

Коагулација и хемостаза

Плазмата содржи фактори на згрутчување (вкл. фибриноген) неопходни за формирање на тромб и запирање на крварење. Кога ќе се активира каскадата, фибриноген се претвора во фибрин за да стабилизира тромбот.

Иммунолошка функција

Пренесува антитела (имуноглобулини), комплемент-систем и други опсежни фактори вклучени во одбрана против инфекции.

Пуферска функција / регулација на pH

Плазмските протеини, бикарбонат и растворот на електролити учествуваат во одржување на киселосно-алкалната рамнотежа.

Терморегулација

Пренесува топлина низ телото; циркулацијата на плазма и крвта помага да се распределува генерираната топлина.

Транспорт на лекови и врзување на супстанци

Многу лекови се врзуваат за плазмските протеини (особено албумин), што влијае на нивната распределба и фармакокинетика.

Плазма vs. серум

• Плазма = течност од антикоагулирана крв (содржи фибриноген и сите фактори на згрутчување).
• Серум = течност што останува по згрутчување (плазма минус фибриноген и некои други фактори).

Клинички: за испитувања на коагулација се користи плазма (обично цитрирана), додека многу хемиски тестови можат да се прават на серум.

Производство и регулација на компонентите

Албумин и мнозинство на фактори на коагулација се синтетизираат во црниот дроб.

Имуноглобулините (антитела) се произведуваат од B-лимфоцитите/плазма клетките (имунолошки систем).

Фибриноген и други фактори се синтетизираат во црниот дроб; нивото може да се покачи при акутна фаза (акутно-фазни протеини) или да опадне при хепатална инсуфициенција.

Заклучок

Плазмата е течниот носител на крвта — вода + протеини + разни растворани супстанци.

Албумин е главен протеин за онкотски притисок; фибриноген е клучен за коагулација; имуноглобулините се критични за имунитет.

Плазмата е клинички важна за дијагноза (лабораториски испитувања) и терапија (FFP, IVIG, плазмафереза).

Нормалните референтни интервали и точните вредности можат да варираат помеѓу лаборатории; секогаш користете референтни вредности од лабораторијата што ги дала резултатите.